Ưu tiên đầu tư cho KHCN tương xứng, hiệu quả hơn, không làm theo phong trào

Đầu tư cho KHCN chỉ 0,44% GDP

Trước khi bắt đầu bài phát biểu tại Hội nghị “Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo – Một Trụ cột cho phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam” diễn ra sáng 15/5 tại Hà Nội, Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc đặt câu hỏi: “Trên hành tinh này có thứ tài nguyên nào khi càng khai thác sẽ càng nảy nở? đó chính là chất xám, là sự sáng tạo”.

“Tôi nhớ một khẩu hiệu của một tập đoàn kinh tế hàng đầu Hàn Quốc rằng: “Tài nguyên là luôn có hạn, còn sự sáng tạo của con người là vô hạn”", Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc nói.

Thủ tướng đánh giá cao Bộ Khoa học và Công nghệ cùng với Đại sứ quán Australia tại Việt Nam và Liên minh Đổi mới Phát triển Quốc tế lần đầu tiên tổ chức Hội nghị tại Việt Nam về chủ đề rất quan trọng “Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo - Một trụ cột cho phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam”.

Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc phát biểu tại Hội nghị. Ảnh VGP.

Hội nghị là sự kiện quan trọng để Chính phủ tham vấn ý kiến tâm huyết từ các tổ chức tư vấn quốc tế, các chuyên gia, nhà khoa học, phục vụ xây dựng dự thảo Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 10 năm 2021-2030, với mục tiêu để Việt Nam phát triển nhanh và bền vững, vượt qua bẫy thu nhập trung bình. Đồng thời đây cũng là cơ hội để các bộ, ngành, tổ chức, doanh nghiệp trao đổi, học tập kinh nghiệm quốc tế trong việc sử dụng khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo qua đó tạo thêm mũi đột phá cho phát triển kinh tế - xã hội.

Thủ tướng nhấn mạnh, mô hình tăng trưởng nội sinh (được trao giải Nobel Kinh tế năm 2018) chứng minh rằng, công nghệ là yếu tố nội sinh quan trọng của tăng trưởng. Chính công nghệ mới cùng với nguồn nhân lực phù hợp, có khả năng sử dụng, kiểm soát và sáng tạo công nghệ mới, là yếu tố quyết định cho tăng trưởng trong dài hạn, là chìa khóa để chúng ta đột phá vượt qua trạng thái dừng, thoát bẫy thu nhập trung bình.

Thực tiễn đã cho thấy nhiều nước giàu tài nguyên, nhưng không thể tăng trưởng nhanh và bền vững, ngược lại có nước có rất ít tài nguyên nhưng vẫn đạt được tăng trưởng kinh tế cao. Yếu tố quan trọng tạo nên sự khác biệt đó chính là con người và công nghệ.

“Sáng tạo phải từ con người và vì con người. Con người phải là trung tâm của sáng tạo. Người Việt Nam chúng ta có đầy đủ tố chất bẩm sinh cho sự sáng tạo. Tôi tin, nếu có đủ những dưỡng chất tốt sẽ tạo ra những con người xuất sắc cho đất nước và tâm huyết đóng góp vì sự phồn thịnh của đất nước”, Thủ tướng nhấn mạnh.

Thủ tướng dẫn chứng Chỉ số Đổi mới Sáng tạo Toàn cầu (GII) của Việt Nam những năm gần đây liên tục tăng cao, dẫn đầu nhóm quốc gia có thu nhập trung bình thấp (năm 2017 tăng 12 bậc, năm 2018 tăng tiếp 2 bậc, xếp thứ 45/126 quốc gia). Đáng chú ý, trong nhóm chỉ số về tri thức – công nghệ, Việt Nam đang có thứ hạng rất cao, đứng thứ 28.

Các lĩnh vực khoa học tự nhiên Việt Nam có thế mạnh như Toán học, Vật lý, Hóa học, Sinh học luôn đạt vị trí tốp đầu ASEAN. Theo Báo cáo Chỉ số Hiệu quả Đổi mới sáng tạo, Việt Nam đã thành công trong việc tiếp cận với kiến thức khoa học công nghệ của thế giới và hòa nhập vào các chuỗi giá trị toàn cầu, tạo điều kiện cho việc trao đổi tri thức hiệu quả. Một số tổ chức, doanh nghiệp Việt Nam đã rất quan tâm đầu tư cho KHCN, đổi mới, sáng tạo; và đã đạt được kết quả tương xứng.

Tuy nhiên, Thủ tướng cho rằng phải nhìn thẳng vào thực tiễn và nhìn những khuyết điểm tồn tại của đất nước để thấy rằng, phát triển khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo của Việt Nam còn nhiều hạn chế, bất cập mà chúng ta phải chủ động khắc phục.

Trước hết là nhận thức của các cấp, các ngành và các địa phương về vai trò của khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo còn chưa đầy đủ, toàn diện;

Hành lang pháp lý và cơ chế chính sách còn thiếu đồng bộ, chưa tạo động lực cho phát triển KH&CN.

Đáng chú ý, Thủ tướng cũng chỉ ra rằng năng lực khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo của chúng ta còn hạn chế và hệ thống đổi mới sáng tạo quốc gia còn non trẻ, manh mún. Vẫn còn ít hoạt động đổi mới sáng tạo và năng lực Nghiên  cứu và Phát triển (R&D) trong khu vực kinh doanh, dẫn đến số lượng doanh nghiệp theo đuổi các chiến lược về đổi mới sáng tạo còn khiêm tốn.

Các trường đại học thiên về đào tạo hơn nghiên cứu; nếu có nghiên cứu thì tính ứng dụng không cao; rất thiếu sự kết nối giữa các trường đại học, viện nghiên cứu với khu vực kinh doanh, sản xuất.

Ngoài ra, chúng ta cũng chưa thực sự có những chính sách tốt, cơ chế tốt, hoặc những giải pháp hay, đúng tầm để kích thích sáng tạo và sự cống hiến của đông đảo các nhà khoa học, chuyên gia cho vấn đề này.

Theo thống kê (cả khu vực Nhà nước và tư nhân), mức chi cho KHCN của Việt Nam hiện nay chỉ khoảng 0,44% GDP, khá thấp so với bình quân của thế giới là 2,23% GDP.

“Nhà nước và khu vực tư nhân cần nhận thức đúng tầm quan trọng của đầu tư cho KHCN và ưu tiên chi cho KHCN một cách tương xứng hơn, hiệu quả hơn. Chú trọng tính thiết thực, hiệu quả, không làm theo phong trào, gây lãng phí,” Thủ tướng nhấn mạnh.

Hội nghị“Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo – Một Trụ cột cho phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam” nằm trong chuỗi các hoạt động của Tuần lễ KHCN.

5 vấn đề lớn

Thủ tướng yêu cầu các ngành, các địa phương cần nâng cao nhận thức, trách nhiệm trong chỉ đạo phát triển khoa học công nghệ; tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý và cơ chế chính sách. Tập trung hoàn thiện hệ thống đổi mới sáng tạo quốc gia, với doanh nghiệp là trung tâm. Gắn kết chặt chẽ giữa viện nghiên cứu, trường đại học với doanh nghiệp, nhằm kiến tạo và tích lũy tài sản trí tuệ, tạo ra động lực mới cho tăng trưởng kinh tế nhanh, bao trùm và bền vững.

Thủ tướng yêu cầu Bộ Khoa học và Công nghệ là đầu mối phối hợp các bộ, ngành, tổ chức liên quan tham mưu cho Chính phủ 5 vấn đề lớn gồm:

Đề xuất chính sách khuyến khích và thúc đẩy đổi mới sáng tạo trong khu vực doanh nghiệp. Coi doanh nghiệp là trung tâm của hệ thống đổi mới sáng tạo. Phát triển mạnh hoạt động khởi nghiệp sáng tạo, đổi mới công nghệ trong doanh nghiệp;

Phát huy vai trò của các trường đại học, viện nghiên cứu trong việc tăng cường nền tảng vốn con người cho đổi mới sáng tạo. Cần nhất là gắn liền các hoạt động nghiên cứu ứng dụng với nhu cầu doanh nghiệp, nhu cầu của nền kinh tế;

Thúc đẩy liên kết các mạng lưới đổi mới sáng tạo trong và ngoài nước. Ở nước ngoài các trung tâm kết nối trí tuệ thường đóng vai trò lõi ở các thành phố thông minh và bền vững. Vậy ở Việt Nam phải làm như thế nào? Các Trung tâm Đổi mới sáng tạo của Bộ KH&CN, Bộ KH&ĐT, Bộ TT&TT suy nghĩ về việc này như thế nào?;

Xây dựng năng lực quản trị nhà nước đối với hệ thống đổi mới sáng tạo và hoàn thiện thể chế cho các hoạt động đổi mới sáng tạo;

Tập trung phát triển sản phẩm quốc gia dựa vào công nghệ mới, công nghệ cao để hình thành các ngành nghề mới và các sản phẩm mới có giá trị gia tăng cao, nhất là những lĩnh vực mà Việt Nam có thế mạnh như: nông nghiệp, công nghiệp chế biến chế tạo, công nghệ thông tin...

Kết thúc bài phát biểu, Thủ tướng bày tỏ mong muốn mỗi bộ, ngành, địa phương, tổ chức, các loại hình doanh nghiệp tham gia Hội nghị, sau ngày hôm nay cần bắt tay vào hành động cụ thể. Từ việc phải có các hoạt động thúc đẩy sáng kiến cải tiến, đổi mới sáng tạo; đồng thời, đầu tư và sử dụng hiệu quả khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo - coi đây là một đột phá phát triển nhanh và bền vững.