Sẽ khó tránh khỏi tai họa nếu chúng ta bất cẩn

Tôi đã từng sống ở Nhật 8 năm, làm đủ nghề để sống từ làm cơm hộp trong nhà máy, vận hành máy trong nhà máy sản xuất mì ăn liền, bốc vác, thư kí văn phòng, phiên dịch cho các công ty sản xuất (cơ khí, hóa chất, xây dựng…) và phiên dịch cho luật sư tại trại tạm giam, tòa án, viện kiểm sát…

Chẳng hạn ở bệnh viện, trước khi tiêm thuốc, mổ xẻ hay làm bất cứ thủ thuật gì bác sĩ Nhật hay y tá đều có động tác xác nhận lại bằng việc hỏi trực tiếp bệnh nhân là “Anh là X phải không?”, “Bệnh của anh là …phải không”, “Cần phải… phải không”.

Họ cũng sẽ giải thích rõ cho bệnh nhân thủ thuật cần làm, thuốc cần tiêm, tác dụng phụ của thuốc nếu có… Nếu là sản phụ sau khi sinh y tá sẽ viết tên mẹ và con lên đùi trẻ (bằng mực y tế an toàn và khó xóa) để tránh nhầm lẫn.

Việt Nam chúng ta cũng có quy trình nhưng chưa thực sự tuân thủ nghiêm túc dẫn đến nhiều trường hợp nhầm lẫn như tiêm nhầm thuốc, mổ nhầm chân, cắt nhầm thận, truyền nhầm nhóm máu... đã xảy ra.

Ở trên đường cũng rất bất cẩn. Ngồi lên xe là phóng bạt mạng, nhiều người không cần biết phải trái nhường nhịn. Không ai cảm thấy có lỗi khi phóng qua vạch trắng sang đường của người đi bộ mà không hề giảm tốc độ hay nhường đường trong khi luật và đạo đức đều yêu cầu phải như thế.

Một người lái tàu ở Nhật, mỗi lần xác nhận các cánh cửa đã đóng lại an toàn đều phải đứng nghiêm ở đầu tàu, nhìn suốt tận đuôi tàu chỉ tay hô “yoi” (Tốt), sau đó đóng cửa và mở máy. Mỗi ngày họ đều làm cả chục lần như vậy. Tốn thời gian, mệt mỏi nhưng không thể không làm.

Quy trình ấy nảy sinh từ chính các vụ tai nạn kẹp tàu khi vào phút chót có những người lao lên hoặc xuống tàu. Điều gì sẽ xảy ra khi tàu chạy và hành khách kẹp một tay, chân, hoặc nửa người giữa hai cánh cửa? 

Người lái tàu, lái xe buýt, người soát vé tàu ở Nhật trước khi xuống tàu bao giờ cũng đi kiểm tra từ đầu xe tới cuối xe kiểm tra từng hàng ghế xem khách có bỏ quên vật dụng gì, có ai ngủ quên không. Chuyện lái xe đánh thức hành khách nhậu say ngủ quên là chuyện thường xảy ra ở Nhật. 

Quy trình họ đặt ra và yêu cầu thực hiện nghiêm ngặt là để ngăn ngừa tối đa có thể rủi ro nhất là rủi ro về sinh mạng.

Nhiều công nhân, kĩ sư người Việt khi làm trong nhà máy cơ khí thường phàn nàn người Nhật thiếu sáng tạo, làm động tác thừa mất thời gian và thích thú với sự làm tắt của mình khi có thể đẩy năng suất cao lên. Họ đâu biết rằng người Nhật thừa biết rằng cắt đi một vài công đoạn hay động tác có thể nâng cao năng suất nhưng sẽ có rủi ro. Rủi ro về sinh mạng là rủi ro khó lấy lại. 

Có lần tôi đã được thuê đến chỉ để dịch “lời mắng” của ông giám đốc giành cho một cậu thực tập sinh người Việt. Lý do là cậu này đã táy máy đút tấm thép 5mm vào máy uốn làm vỡ luôn một mảng ở máy trong khi giới hạn an toàn của máy chỉ được uốn thép 3mm (điều này cậu ta biết rõ).

Khi điều tra cậu ta giải thích lý do “Thử xem nó uốn thế nào”, đơn giản chỉ có vậy. Điều làm ông giám đốc tức giận nhất không phải là hỏng cỗ máy mấy trăm triệu tiền Việt (luật Nhật cấm ông chủ phạt tiền công nhân khi làm hỏng sản phẩm, cấm cả trừ lương vì lỗi trong công việc) và là sự nghịch dại của cậu ta có thể lấy đi mạng sống của cậu hoặc những người xung quanh nếu miếng thép vỡ ra văng vào người. 

Ngay chính trong gia đình tôi, cũng có nhiều lần tôi chứng kiến sự bất cẩn. Có lần tôi về nhà mẹ tôi muốn lấy cau ra chợ bán nên bà nhất định cứ giục tôi trèo lên cây cau hái cau cho bà. Cây cau cao tít tắp thân không có cành và có lẽ cũng rất dễ gãy.

Đơn giản lúc đó bà chỉ nghĩ làm sao có buồng cau. Tôi cãi lại mẹ rằng chuyện đó rất nguy hiểm thì mẹ tôi bảo “ngã sao được, bám chắc vào không có ngã”. Thiếu chút nữa tôi nổi khùng. Tôi lấy lưỡi liềm buộc vào cây sào và lấy xuống buồng cau cho bà. Bà tỏ ra rất ngạc nhiên vì khỏi cần trèo mà vẫn có cau chẳng thiếu một quả nào. 

Khi sự bất cẩn trở thành thói quen sinh hoạt thì nhìn đâu cũng thấy thiếu an toàn. Một ví dụ khó tin đến rùng mình là cảnh cảnh sát vây bắt tội phạm có nổ súng mà đám đông dân chúng xúm xít đứng xem. 

Người lớn khác trẻ con ở chỗ có khả năng tính toán đến hệ quả trực tiếp và gián tiếp trước khi hành động. Cân nhắc lợi ích đạt được và rủi ro phải đối mặt. Sự cân nhắc đó là sự thận trọng. Thiếu nó là bất cẩn. 

Bởi thế, sự bất cẩn xét ở ý nghĩa này cũng là biểu hiện của sự chưa trưởng thành. Muốn cải thiện điều này phải cần đến cả gia đình, nhà trường và xã hội. Khi tiêu chuẩn an toàn trong đó có cả các tiêu chuẩn an toàn được ghi trong luật được nâng cao và thực thi, sự bất cẩn sẽ giảm đi. 

Tiếc thay, giáo dục hiện nay thường chỉ chú trọng tới truyền đạt các tri thức giáo khoa để phục vụ thi còn giáo dục sinh mệnh và giáo dục đời sống vẫn đang là những đề tài để ngỏ.