Chuyên gia Quốc tế chia sẻ kinh nghiệm phòng chống thuốc lá ở các nước

Việt Nam nằm trong danh sách 15 nước có số người hút thuốc lá nhiều nhất thế giới

Theo nghiên cứu của Tổ chức Y tế thế giới (WHO), Việt Nam nằm trong danh sách 15 nước có số người hút thuốc lá nhiều nhất thế giới. Tỷ lệ hút thuốc của nam giới là 45,3%. Hàng năm có trên 40.000 người Việt Nam tử vong do các bệnh liên quan đến thuốc lá.

Cũng theo WHO, năm 2017, giá thuốc lá của Việt Nam nằm trong số 15 nước thấp nhất thế giới, phổ biến dưới mức 20.000 đồng/bao, đây là một trong những nguyên nhân người hút thuốc lá còn cao và giảm chậm.

Chia sẻ kinh nghiệm của một số nước giúp giảm người hút thuốc, Tiến sĩ Estelle P. Dauchy, Phó Giám đốc về Nghiên cứu quốc tế thuộc Tổ chức Chiến dịch vì Trẻ em không thuốc lá, Hoa Kỳ cho rằng: Tăng thuế là biện pháp hữu hiệu.

Theo đó, vị Tiến sĩ này đưa ra dẫn chứng, Ukraine là một ví dụ điển hình để so sánh với Việt Nam. Giống như Việt Nam, 10 năm trước tỷ lệ hút thuốc ở Ukraine rất cao: năm 2005, tỷ lệ hút thuốc ở nam giới là 63% ở Ukraine. Vào thời điểm đó, hệ thống thuế thuốc lá ở Ukraine là một hệ thống thuế hỗn hợp với sự phụ thuộc cao vào thuế theo tỷ lệ phần trăm. Tuy nhiên, bắt đầu từ năm 2008 và hàng năm kể từ đó, Ukraine đã tăng đáng kể tỷ trọng thuế tuyệt đối. Từ năm 2008 đến 2017, với việc tăng mạnh và liên tục thuế tuyệt đối biệt đã khiến tỷ trọng tất cả các loại thuế trong giá bán lẻ tăng từ 49% đến 79% đối với các thương hiệu thuốc lá phổ biến nhất. Ngay cả sau khi điều chỉnh theo lạm phát, giá thuốc lá có sự tăng vọt.

Kết quả là, trong giai đoạn này, tỷ lệ hút thuốc ở Ukraine đã giảm đáng kể. Năm 2005, tỷ lệ hút thuốc ở người trưởng thành nói chung ở Ukraine là 37,6%, lớn hơn nhiều so với ở Việt Nam (23% người trưởng thành hút thuốc). Tuy nhiên, 10 năm sau, tỷ lệ hút thuốcở Ukraine giảm mạnh (giảm 17 điểm phần trăm xuống còn 21% vào năm 2015), trong khi ở Việt Nam tỷ lệ hút thuốc không thay đổi nhiều sau 10 năm (chỉ giảm 2 điểm phần trăm xuống còn 21,5% năm 2015), khiến cho cho tỷ lệ hút thuốc của Ukraine thấp hơn so với Việt Nam. Ở Ukraine, mặc dù tỷ lệ hút thuốc giảm mạnh, doanh thu thuế thuốc lá vẫn tăng liên tục trong giai đoạn này.

Một ví dụ điển hình khác cũng được TS  sĩ Estelle P. Dauchy  nêu ra là việc cải cách Thuế Sin năm 2012 tại Philippines, được coi là một thành công trên nhiều khía cạnh. Theo đó, đất nước này đã tăng giá thực của sản phẩm hơn gấp đôi và áp dụng một mức giá thuế duy nhất bất kể đặc điểm khác nhau của sản phẩm về giá hay đặc tính sản phẩm..

Và kết quả là, doanh thu thuế từ thuốc lá và rượu bia đã tăng gấp đôi chỉ trong 3 năm, từ 0,5% GDP đến 1,1% GDP, đảm bảo nguồn tài chính cần thiết cho chăm sóc sức khỏe toàn dân, đặc biệt có lợi cho người nghèo. Tỷ trọng thuế tiêu thụ đặc biệt trong giá cũng tăng hơn gấp đôi chỉ sau một năm, từ 26% năm 2012 tăng lên 56% năm 2013, lên tới 76% năm 2017. Kết quả là, sử dụng thuốc lá ở người trưởng thành giảm từ 28,3% năm 2009 xuống còn 22,7% % trong năm 2015 và doanh số bán hàng giảm.

Trước những dẫn chứng này,Tiến sĩ Estelle P. Dauchy kiến nghị cách hiệu quả nhất đối với Việt Nam là tăng mạnh thuế thuốc lá. Theo đó, Việt Nam, nên áp dụng hệ thống thuế hỗn hợp (giữ thuế theo tỷ lệ phần trăm cùng với bổ sung thuế tuyệt đối), và cần cải thiện cơ sở tính thuế cho thuế theo tỷ lệ phần trăm bằng cách chọn cơ sở tính thuế minh bạch hơn so với cơ sỏ tính thuế là giá xuất xưởng hiện tại. Một cơ sở tính thuế minh bạch hơn như tính trên giá bán lẻ sẽ tốt hơn để theo dõi và giảm nguy cơ thao túng giá đầu vào của công ty thuốc lá nhằm tăng tỷ suất lợi nhuận bán lẻ.

Trong tương lai, Việt Nam nên chuyển sang áp dụng một hệ thống thuế tiêu thụ đặc biệt hoàn toàn dựa trên thuế tuyệt đối. Bên cạnh đó, cần tăng cường quản lý thuế để đảm bảo hiệu quả của việc tăng thuế thuốc lá. Điều này bao gồm giám sát chặt chẽ việc giấy phép (để tránh sản xuất bất hợp pháp) và áp dụng hình phạt cao đối với các doanh nghiệp không tuân thủ, phòng chống buôn lậu thuốc lá qua biên giới hiệu quả hơn, theo dõi chính xác và chặt chẽ quy trình sản xuất cũng như áp dụng hệ thống tem thuế tiêu thụ đặc biệt mạnh.